Sambunganana****Keun sina rareureuh !Urang mah, urang tempo heula ka tutugan gunung aya sodongna!
Harita Rakéan Kalang Sunda, dina wujud lutung, geus dipareng aya di suku gunung ! Geus parek ka handapeun enggong Si Léngsér ! Jiga aya nu nungtun, Rakéan térékél baé keuna lamping ! Barang inyana parek pisan ka lawang sodong, inyana karérét ku tujuh Bidadari nu marando ! Rareuwas jasa, arinyana paburisat bari ngajerit, ngarajol ka jero guha !
Ari Rakéan ? Da puguh Bidadari, hanteu kadeuleu ku inyana mah ! Ari Bidadari mah, neuleueun inyana ! Jerit bidadari dina héés inyana sabari édég, ku Si Léngsér laju kadéngé. Tapi sabab geus kebel jasa teu ngadéngé deui sora Kahiyangan, éta jerit téh
(14)
ku Si Léngsér mah kadéngéna : “Puuuuuunteun!”
Koréjat inyana hudang. Ceuk inyana sabari ngabetotan cileuh: ”Dong-ding-dong …. clo! Rampés nun !”
Biasana anu lulungu, sok tara puguh deudeuleuan, nya harita ogé, deudeuleuan Si Léngsér sarua meureun jeung pangdeuleu monyét kapeungpeureuman ! Harita dina wujud inyana nu rupa lutung, Rakéan nolol di lawang guha ! Sabab pangdeuleu acan panceg, jeung deudeuleuan inyana masih kénéh samar, nya anu kadeuleu ku Si Léngsér téh, lain Rakéan di wujud lutung, tapi rupa béngkong deuk nyundatan !
Sabab reuwas dina reuwas nu reuwas jasa, Si Léngsér laju ngagoak … bareng jeung tingjareritna Putri Bidadari satujuhna nu laju nyarumput ka jero samping Si Léngsér ….
Si Léngsér mani ngagoak bari eudeuk asup terus ka jero sodong, tapi da puguh sodong ngan sakitu sakituna, atuh Si Léngsér nu deuk lumpat sabari meungpeun téh, sabari meungpeun ku iket nu lobaan karawangna manan weuteuhna, nya karuuuhan mentog keuna taneuh, sodong nu di tukang.
Ari nu rupa lutung ? Anu hideung lestreng ngabangbara, nu jangkungna gedé jasa ? Neuleu si Léngsér ngagurubug bari ngagoak, Rakéan ogé kabawa reuwas ! Inyana ngajleng deui ka ruar, nangkod keuna lamping rada anggang !
Eukeur mah jero héés, ngimpi aya anu narajang deuk nyundatan, ari beunta neuleu aya anu ngaringkang hideung jangkung gedé, nya karuuuhan deuk Si Léngsér reuwas ogé.
Barang anggeus rada hanteu reuwas deui, jeung beuheung inyana hanteu karasa aya anu marieuskeun, Si Léngsér ngalieuk lalaunan bari mata inyana disipitkeun. Disipitkeun, abéh gancang bisa peureum deui !
Euweuh anu elal euweuh anu elol, euweuh anu ngeréwés ceuli bari murilitkeun irung. Laju beunta rada gedé sabari ngomong : “Boa ngimpi kénéh …..!” Kara mah anggeus ngomong, di jero samping karasa anu aruyek ! Si Léngsér reuwas deui, inyana ngagoak deui sabari ngagibrigkeun samping !
Barang neuleu anu kararuar ti jero samping, Si Léngsér tambah reuwas bari himeng. Ceuk pikir inyana : “Baruk ngaing ngajuuuuru ? Mani satujuh-tujuh kieu ?”
Anu ti jero samping laju marando hareupeun inyana, cung nyarembah. Laju ngaromong : “Nuuun, éyang ! Ieu kaula, dijurung ku éyang Hiyang Kala !”
Keur Si Léngsér himeng kénéh, kaambeu ku inyana pelenghir wangi cara baheula, keur inyana di Kahiyangan kénéh!
Ceuk Si Léngsér : “Baruk Nyaaaaai ….? Ku naha jaralan ti jero samping?”
Ceuk Nyai Putri Maya Indung : “Hanteu, éyang Aki ! Tadi mah nyumput ! Sieun lutung !”
Harita ku Si Léngsér aya anu kaambeu deui, seungit wangi, tapi rada-rada bau matapoé. Ceuk Inyana : “Bau kieu mah, moal salah deui, Si Rakéan ! Laju inyana ngageroan : “Rakéan, ka dieu !“
Ari kurunyung téh … lutung gedé anu tadi ! Méh baé Bidadari anu tujuh arasup deui ka jero samping Si Léngsér. Lutung hideung anu gedé, asup bari ngorondang, laju nyuuh keuna suku Si Léngsér bari sesegruk …. ceurik anu sedihna sedih jasa. Si Léngsér jadi sedih, laju sedih, cimata inyana nyarakclakan, irung inyana ingsreuk-ingsreukan. Sungut inyana luwa-lewé … laju ceurik anu sedih…..Bidadari anu tujuh neuleu Rakéan ceurik, neuleu Si Léngsér ceurik, jadi sedih, laju ngarilu ceurik! Si Léngsér laju diuk sabari nyusutan cimata ku tungtung iket anu ngampléh. Bari ngusap-ngusap hulu Rakéan, bari ngusap-ngusap punduk Rakéan, ceuk inyana : ” Rakéééééan ! Baruk jadi kieu ? Baruk dia jadi kiiiiieu …..! Tapi Heueuh, heueuh, ku ngaing mah dia kaharti ! Mémang kieu, Jalu. Rugina jadi manusa
(15)
anu hirup kukuh dina bebener! lalakon sia anu geus kasorang, ngaing geus meunang béja, tina genclang béntang di awang-awang, ngaing mémang anggeus weruh tina geruh angin turun ti gunung, geus mémang ngaing nyaho tina keketok kotok nu eudeuk ngendog ! Ngaing ngarti naeun sabab dia nyalindung di wujud lutung, ngaing ogé ngarti naeun sabab sia hirup nyusup dina semu anu hideung ! Sabab sia téh, Jalu, ku Anu Nyieun lalakon, dijieun siloka poékna PAJAJARAN anu dipoékkan kunu harasud, supaya deungeun pada gareuleuh, gariruk ka Pajajaran!
Hihideungna kulit lutung, éta téh siloka poék :
Poék pieun mata nu teu mikir, poék pieun pikir nu teu neuleu, poék pieun deuleu tanpa rasa !
Tah, pieun anu kararitu, moal eudeuk témbong, moal deuk nyaraho : bédana hadé di inyana tina goréng pieun deungeun !
Moal arinyana eudeuk kapikir : anu hadé pieun inyana bisa jadi kagoréngan amun dilampahkeun ku nu séjén !
Hanteu kaparikir hanteu kadareuleu, teu karasa teu arengeuh : Hirupna jelema di alam ieu éta téh gumelar dina jagat pupulasan!
Arinyana moal nyaho : Saha anu ngan ngutamakeun pulasna wungkul, tangtu hanteu nyaraho naeun harti hirup jero keur hirup!
Arinyana hanteu arengeuh : di alam sakuriling arinyana geus dituduhkeun : Kumaha lampah, hirup di muduna !
Amun anu karitu ku urang dituduhan, majar arinyana téh : Pajajaran mah, baladna sétan muridna jurig !
Tapi Keuuuun baé …..Urang mah tanggoan baé datang wayahna : Anu kiwari NGAMARUSUHAN urang, jaradi batur nu sasambat !
Urang Tanggoan cundukna waktu pieun nyaksian : Wayah ngajajaran PAJAJARAN eujeung Enggon Pajajaran ngajajarna dina jajaran. diJAJARKEUN Jaman.
Dina salah atawa dina bener ?
(16)
Ayeuna mah sia geura nindak, siar ku sia Curug Hiyang Ci Cariyang ! Di dinya aya karang anu disebut KARANG TIUNG, di handapna aya sungapan saat. tanggoan ku sia bijil caina ! Amun diparengkeun ku anu ngageugeuhna, nu ngaranna DéWI TRéSNAMAYA, Sia tangtu gancang neuleu caina bijil, inum caina saregotan ! Anggeus nginum, geuwat sia mulang deui. Ngaing nanggoan di Gunung JAYA – SAMPURNA !
r
Ulah di tunda !
Urang caturkeun baé :
Rakéan laju nindak, nyiar Karang Tiyung anu ayana di Curug Hiyang, curug Hiyang Ci Cariyang !
Anggeus inyana nindak, ceuk Nyai Putri Bidadari anu cikal : “ Aki éyang, éta téh saha? Rupana geuning lutung, tapi ngarti di omong manusa !”
Ceuk Si Léngsér : “Ké ! Aki deuk nanya heula. Ku éyang Kala dia dijurung naeun ?”
Ceuk Nyai Putri Maya Indung : “Nun, éyang Aki, dijurung ngaronggéng!”
Ceuk Si Léngsér : “Tah, éta, ngaronggéng ! Ari ngaronggéng di alam jagat ieu mah, mudu maké panjak ! Béda deui ti ngaronggéng di Kahiyangan ! éta lutung anu tadi, pipanjakkeun dia!”
Ceuk Nyai Putri Maya Indung : “Embung, éyang Aki, da éta mah lutung belegug ! Cara cacah teu nyaho tata”
Ceuk Si Léngsér : “Kumaha Bidadari mungpang paréntah ?”
Ceuk Nyai Putri Maya Indung : “Eyang Aki, Bidadari jaman kiwari béda ti Bidadari jaman baheula! di Kahiyangan, Bidadari kiwari mah diwenangkeun mapa-tata amun hanteu sapuk jeung pikiran!”
Ceuk Si Léngsér sabari ngorékan liang irung : “Tétéééééla, ngaing téh kakebelan héés ! Nepieun hanteu nyaho jaman téh anggeus robah! Nyai Putri naeun sabab dia embung?”
Ceuk Nyai Putri Maya Indung : “Ayeuna sakitu belegugna,, komo deui di engkéna! Geuningan, éyang Aki, boro-boro tadi nanya, ngadeuleu ogé hanteu daék!”
Ceuk Si Léngsér bari nyintreukkeun korong ka ruar sodong : “Nyai, di alam ieu di jagat ieu, Bidadari hanteu bisa kadeuleu ku mata di waruga jelema …. Tapi naeun ceunah ceuk éyang dia ?”
Ceuk Nyai Putri Maya Indung : “Dijurung ménta panuduh, kumaha, iraha jeung di marana kaula kabéh mudu ngaronggéng! Eujeung mudu ménta ngaran pieun nyamur! éyang Aki, méméh ngaran kaula digaranti, hayang heula nyaho, ari Pajajaran Tengah di mana lebah ayana ?”
Ceuk Si Léngsér rada sedih : “Nyai, pajajaran Tengah, ari kiwari mah sebut aya da puguh euweuh, sebut euweuh dan ngampar kénéh ! Ngan baé, geus diaku bogana deungeun ! Pajajaran kasili wawangi, kari ngaran jadi aweuhan, ngalayang dina kalangkang samar nunda celuk di awun-awun, bari gugupay ti jaman nu baris batang!”
Ceuk Nayi satujuhna : “éyang Aki, kumaha di sababna ?”
Ceuk Si Léngsér : “Sababna mah, nya mudu nurut galur anu matuh nu mastieun ayana papastén anu nangtukeun gilirna Wayah gelar, wayah undur nu dipatok dina lalakon, ngamparna jagat diwengku jaman, ngagelarkeun alam dipingkis pati,
(17)
dina béja jadi carita, di buwana SABDAWARNA! Pajajaran serén papan, ngaranna dimusnakeun, nagarana dijabel musuh anu maraksa Pajajaran ganti sembaheun!
Nyai, diturunkeun dia ka dieu, lain pieun mélaan Pajajaran, tapi pieun ngahalang jadi perang anu digara-garakeun ku jelema meujeuh arédan ! Sabab engké, anu ngaruntagkeun Pajajaran, arinyana bakal kamalinaan ! Rawayan arinyana engkéna bakal baroga karep, supaya di sajagat ieu kabéh anu disarebut jelema ngan nyembah hiji sembaheun, jeung nyembahna ngan dina hiji peta sinembah, jeung ngaran éta sembaheun mudu dina ngaran basa anyar tapi saenyana basana mah basa deungeun!
Kabéh sembaheun, anu ngaranna teu sarua jeung sembaheun arinyana dina sebutan, ku arinyana ditangtukeun baé jadi PAMUJAN. Sanajan éta sembaheun anu ku arinyana dipajarkeun pamujan téh, SAENYANA mah éta-éta kénéh sarua jeung saharti jeung ngaran sembaheun arinyana dina basa anyar!
Arinyana naritah nurutan Karuhun-karuhun deungeun di tanah sabrang, tapi arinyana hanteu nyaraho keur baheula éta karuhun-karuhun deungeun téh, nyorang ngalampahkeun karep cara anu engké eudeuk dilampahkeun ku arinyana.
éta karuhun-karuhun sabrang, baheula téh ogé keur kamalinaan. ngan kamalinaannana lain di dieu, tapi di ditu, di buwana panyurupan matapoé!
Ogé harita ku éyang dia diturunkeun tujuh bidadari, ngararonggéng cara dia. harita mah ngaranna téh Ronggéng TANTU KAWISAYA dipanjakkan ku JAKA GOPALARA dina igel SAPTA CINDé !
Arinyana anu engké bakal kamalinaan, ku dia dina Ronggéng Tujuh Kala Sirna, mudu dihalang-halang. Ulah sina narurutan lampah deungeun nu ti heula. Sabab amun diantep karep arinyana, engké jaga, sajagat ieu baris jadi tegal pangperangan! Jeung laju mudal kawah digadaha jero perangna urang buwana KULON jeung urang buwana WéTAN !
Karep éta jelema-jelema anu baris ngagara-garakeun éta perang sanékala, hanteu bisa ditumpes ku cegahan ngan sakali. Sabab, saban jaman anu daratang, mawa deui mawa deui, angkuh pinter inya henteu deungeun, nu sugih mah raja sorangan, nu sugih mah raja panyelang. Tapi SOMAH sina hirup hanteu hurip, sina beunta tapi pireu !
Tah Anggeus liwat jaman éta, baris datang gara-gara perang sanékala téa! Sabab mudu nanggoan heula liwatna éta jaman, ngalalakon dia di ieu jagat.
(18)
Baris rada pililaeun amun diitungna ku warsa manusa ! Mantakna, di dieu mah :
Ulah dia milang wayah ku warsa,
ulah ngitung waktu ku usum.
Sabab Warsa téh, bilangan jelema. Jeung usum mah engké jaga baris pasalia !
Laju euweuh usum anu matuh, euweuh wayah anu tangtu!
Milang mah anggur ku jaman, sabab ari jaman undurna jeung datangna geus dijangka ti Kahiyangan !
Ayeuna daréngékeun! Sing rarikip, ulah aya anu engeuh dina gawé dia ! Ulah anu nyaho dia ronggéng mapag totondén.
MAYA INDUNG
Nindak heula dia ka anu baheula disarebut Pajajaran Bantar Sagara ! Di muhara Cibantaeun, tanggoan ku dia wayahna nagara éta disabaan urang SAKA. Laju dia ngawaruga dina raga awéwé asal sabrang. Inyana baris dijodokeun ka nu kawasa jadi raja, tapi hanteu nolih hanteu ngaraksa ka somah nu jadi tatapak. Runtagna kajayaan inyana, sabab datang ka wayahna : Kandang kebo bule di Muhara Ci bantaeun mudu misah ka muhara Ci Haliwung. Salila nagara dijieun sampalan ku kebo bulé, di mudu nyurup keuna raga awéwé nu jujuluk sangaran Gamparan. Sabab inyana mudu unggah ka MANDALA SAMAR dina kuda SAMPARANI nu sukuna tinggaleun di Gunung ARCA. Engké manjing di wayah inyana, éta awéwé mudu turun deui ka dieu pieun sawaruga jeung Si Nyai Maya Kayangan ! Wayahna dia mudu nyurup jeung wayahna dia udar deui, tengerkeun baé tina gorowong cingcin dina samaga matapoé!
Ti dinya, tanggoan ku dia datangna wayah rerenjahna nu saripit pendék paréngkéh. Arinyana baris jaya jasa, tapi nyusahkeun satengah jagat, jeung di dieu nyawéné-an, hanteu mudu dia ngawaruga jadi manusa. Tapi tanggoan di tatar kalér garudra megarkeun endog nu ngagenjlongkeun saampar jagat. Buru ku dia tanjeurkeun buluh gading anu malang ti leuwi Ki PATAUNAN jeung régangna maranjang ka mana-mana.
Tah éta buluh gading baris munahkeun kajayaan anu saripit, jeung ngusir nu daratang deuk ngaranjah deui ! Kajayaan arinyana mudu dipunahkeun. Sabab mudu datang wayah di urut Pajajaran baris ngadeg dua karajaan !
Rajana anu saurang, titian sukma baheula, sukma agung ti mandala samar. Inyana ngarti harti sinembah. Sabab éta, inyana hanteu ngabéda-béda sagala peta lampah sinembah. Tapi anu sarinembahna mudu dina peta lampah anu bener !
(19)
Karajajan anu sahiji deui, ayana di tengah alas, dirajaan ku titisan sukma anu lolos ti BUANA KARMA. Inyana titisan mandah nu baheula nyorang ngelélan ka Sang Hiyang Kala. Punahkeun kajayaan éta urut mandah ku ngalumahkeun jimat inyana, sabab inyana anu mimitian eudeuk nyieun gara-gara perang sanékala.
Ti dinya gentakkeun sina pelak kapas gancang buahan, sabab geus cunduk keuna waktu, aya anu banjaran dina kajayaan, mudu mulang dina pucuk hujan angin anu ngariegkeun lini gedé!
Ti dinya mah, sabodo dia deuk kumaha nanggoan wayah ! Sabab di muhara Ci Haliwung geus balébat kingkilaban ka beurang anu mimiti méré éling :
Lobana sembaheun mah sabab loba jelema nu hanteu nyaraho : Nu jadi sembaheun mah tunggal éta-éta kénéh ari anu bédana mah ngan dina sesebutan wungkul.
Seug geura nindak ! Dia mah hanteu mudu ganti ngaran, da hanteu mudu kadeuleu mata manusa ! Engké dia ka dieu deui. Iraha-irahana mah, engké ku Aki dibéjaan dina kila-kila matapoé kohok ku bulan ! Dia mudu ka dieu deui, sabab loba kénéh anu mudu diruntagkeun saméméh lebak Cawéné jadi panyapangan anu ramé !
MAYA KAYANGAN !
Ganti ngaran dia jadi RARA éGAR ! Gawé dia ngudarkeun kapanditaan sakabéh anu ngaluluguan sinembah kumaha baé, tapi lampah arinyana patunjang-patunjangan keuna ajaran sinembah arinyana.
Jeung jieun ku dia dibendonna : kabéh dukun tukang tipu, kabéh dukun tukang rucah, jeung dukun-dukun anu ngajualan ngaran karuhun.
Di éta dukun-dukun jeung pandita, mémang loba somah geus nyaraho sulayana jeung rucahna éta dukun jeung pandita, tapi somah teu walakaya sabab sieun. Sabab sarieun ku pangnyingsieun nu majarkeun : Saha anu warani mungpang jeung wani hanteu ngawaro, inyana bakal disiksa ku malaikat jeung dihukum ku karuhun !
Seug geura nindak ! Mimitian mah ti mana baé karep ! Bawa rupa awéwe geulis, piuruyeun sakur nu neuleu ! Jieun sina sakabéh somah nareuleu bukti-buktina ! Bukti nu geus moal bisa dipungkir deui, nu némbongkeun barurungna dukun-dukun tukang tipu, sulayana para pandita nu arédan !
Tengerkeun kila-kila di béntang anu malang di beulah wétan, di wayah di beulah kulon bulan nu jiga sisir eudeuk surup ngarungkup béntang ! Ulah melang, sabab éta wayah mudu dia mulang deui ka dieu !
(20)
ARUM SINAYUNGAN !
Ngaran dia anu mudu dibawa ENDANG SARIPATI !
Déngékeun ! Nyai, di saban jaman nu bakal datang, moal kurang-kurang ku jelema anu aku-aku jeung narepak dada sabari majarkeun:
Satia béla ka raja, satuhu ka pangagung, jeung bébéla nyaah ka somah. Tapi dina prakna satia sotéh ka nu engké disarebutna kadunyaan, satuhu sotéh kanu marénta dibagi tina ruruba, jeung bébéla téh ngan pieun kauntungan inyana wungkul, tapi somah anu diraksa dipikanyaah ngan ku omong eujeung jangji, jeung ku bébénjo bari dikala-kala ku arinyana. DISARINGSIEUNAN KU KAPANGKATAN DIHARAJA DIJIEUN SUSAH dihéhésé usahana nu teu séba ngabagi bati !
Dia taram di wétan heula ! Anu ku gawé dia nu di wétan, éta anu satia anu satuhu, anu ceunah majar nyaah jeung bébéla, di dayeuh-dayeuh hanteu aréling kénéh baé, pindah dia ka dayeuh di muhara DIPALAYANGKEUN.
Mun anu di darinya masih baé hanteu daék digeuing, nyurup ka awéwé nu ngarana GARAWANI anu saenyana mah jurungan DéWI DURGA ti tanah sabrang.
Amun anu digeuing kalah tambah teu aréling, tanggoan ku dia datangna wayah BUAH BENGANG DIBEULAH TILU nu lajuna baris nyieun SAMANGKA DIBEULAH LIMA. Wayahna buah bengang beulah tilu ? Hanteu kebel-kebel teuin. Ngan sakebel ayana paré di sawah anggeus surup béntang kukus di beulah kalér rada ngétan !
Laju runtagkeun kajayaan pangkat-pangkat nu ka somah ngan nyangsara ! Ulah meléng nengerkeun béntang ! Sabab dia mudu ka dieu deui !
Seug, geura nindak !
Eudeuk dia ngarupakeun kumaha ogé henseug baé, Tapi ulah mawa rupa dia nu ayeuna. Rupa bidadari mah mudu ditunda ! Tunda dia dina wawangi kembang Kamuning !
MAYANG MANGARANG
Dia salin rupa, ngarupakeun nini-nini. Bawa ngaran, NINI GéDéNG MUNYARI. Sabab, mingkin ditu ka hareupna, baris mingkin loba nu tarani arudar tali paranti, nepieun di buritna hantu nyaraho deui naeun hartina tani. Leungit sajén jeung sasawén, leungit bakti ka Po haci, ka Nyi Sri marganing hurip !
Nu tarani lain baris deui pieun hurip, tapi tani pieun sugih dina hirup. Tapi hirup jembar kula, lapar dia ! Sabab nu palega-lega sawah, tani téh tani dina korsi bari sina anu tani saenyana, anu deklak-dekluk capé jasa. jeung dipeuting pulang anting ngatur cai ka kotakan, boro-boro eudeuk sugih, pieun hakanan ogé kapaksa nguyang heula, sabab bawon paré tina ijon, anggeus béak méméh diunjal, sabab marayna ijon mudu marayna leuwih ti séba ! eujeung boro-boro deuk lega sawah ngalegaan anu aya ogé, lalapar dina gadéan !
(21)
Talung-talung keur Pajajaran ngadeg kénéh, jaman aya kénéh kuwera – bakti, jaman Guru Bumi dipusti-pusti jeung leuit tangtu eusina metu, euweuh nu tani mudu ijon, euweuh nu tani nandonkeun lahan, euweuh nu tani paéh ku jéngkél, eiweuh nu tani modar ku lapar.
Ari engké mah, nu tarani jadi sarakah, harayang lahan palega-lega, gunung-gunung diwuwuda, paréna dijieun dagangan, dina harga pamahal-mahal, nepieun engké jaga, sa-Pajajaran béas mah bera, tapi ku somah mah hanteu kahakan! Sabab juntrung ambé kiwari, engké jaga mah laluasa ngandang di jero beruk!
Nyai, turun dia ka urut dayeuh nu baréto. Elingan ku dia sakur anu daraék diélingan. Papatahan harti tani kawin ka Nyi Sri !
Hartieun lain tukang tani meutingan Nyi Sri, sabab Nyi Sri téh boga salaki nu ngaran inyana HIYANG KUWERA, anu ngancik dina hujan ngaririncik, nu maneuh di halodo heuheuleutan !
Hartieun hartina kawin, ngahijieun rasa dina raga keuna pangarti kumaha muduna tani, abéh subur dipelak, abéh subur dipelakkan !
keuuuuun baé ku teu nyajén teu nyawén mah, sabab éta mah ngan saukur tali paranti anu saban jaman gunta-ganti dipetakeunnana. Baheula mihapékeun siki ka taneuh, diparancahan maké jampé, kiwari mah ku maca dowa.
Jaga mah engké, merenahkeun dina tatanén moal ku jampé moal ku dowa, tapi ku padati maju sorangan !
Ku dia tétélakeun sina kaharti, tali paranti téh saenyana hanteu sarua eujeung muja, tapi ngalampahkeun pangarti tina panuduh anu pabalatak kari mulungan di ieu alam !
Tétélakeun, Nyi Sri lain aya di rupa oray, sabab oray mah dayangna Nyi Sri anu ku Nyi Sri dipapancénan ngabasmi hama !
Tétélakeun deui : Anu hadé ngarawat oray téh, lain inyana ngalakian oray ! Tapi miara batur pangjaga hama. Da éta cenah, ka oray téh sok ngomong cara ka jelema, eujeung musti-musti ku susuguh jeung sasajén!
Tétélakeun, ari ngomong mah, hanteu mudu baé ka jelema, najan tatangkalan ogé, bisa dibawa nyarita, sabab kabéh, kabéh sakur anu aya di ieu jagat, najan teu ceulian teu mataan, ngarti ka omong jelema.
Sabab éta, amun aya jelema ngomong ka batu, lain inyana jelema édan, tapi bisa jadi jalma kitu téh jelema anu weruh anu ngarti rasiah alam !
(22)
Sakur anu aya di ieu jagat, ngarti ka basa jelema jeung kabéh bisa nyarita dina basa séwang-séwangna. Batu nyarita dina basa batu, tangkal nyarita dina basa kayu, monyét nyaritana di basa kunyuk, oray, nyarita di basa oray !
Ngan baé, jelema anu hanteu bisa arengeuh jeung hanteu daraék diajar ti alam, tangtu moal eudeuk ngarti basa kitu, malah moal nyaho-nyaho acan ayana basa alam anu hanteu kadéngé sora-sorana acan !
Jeung jelema-jelema kitu, moal eudeuk bisa engeuh ku ayana wujud harirup anu hanteu kadeuleu ku mata jelema biasa. Wujud anu karitu, mémang puruneun ngabantu jelema, komo mun disambat dina basa nyerep ka angen inyana !
éta ceunah, ku saha maké nyajén ka anu hanteu kadeuleu kitu ? Tétélakeun ku dia, nyajén téh : Minangka buruh atawa susuguh, sabab di ieu jagat téh, euweuh gawé tanpa upah.
Ku dia hartieun sian tétéla paribasa :”Gawé téh lain mamrih pamulang, tapi pieun kahadéan, atawa ngaran amun engké paéh, mulang téh saeutik dosa” geuning geus nétélakeun jasa hartian éta paribasa téh, “Salila aya pangarep, salila aya pangarah, geuning gawé téh tetep baé ménta buruhannana”
Tétélakeun sina kaharti tina tali paranti ulah ngan diilik goréngna baé, tapi cokot hahadéna, sabab mémang bener dina sagala gawé anu hadé téh, mindeng hasilna jadi kasilep ku gogoréngna ! Kitu sotéh amun éta gawé dilampahkeun kaleuleuwihi !
Nyai Gedeng Manjar!
Dina rupa dia nini-nini, dia lalampah jiga anu jajaluk, tapi tukang jajaluk nu hanteu ménta ! Datangan ku dia anu jembar dina tani, anu teu jembar dina tani, anu susah dina tani, jeung anu tarani ngan ku omong wungkul, tapi hanteu ngarti kumaha petana tani!
Anu didatangan dia, mudu ku dia ditegeskeun ! Amun bageur jeung hadé budi, élingan amun arinyana paroho di tata tani. Tapi sakalieun seserep ku dia, jero jembar sugih arinyana, kumaha lampah arinyana ka pada nu sarusah ! Amun sagala hadé, unggahkeun lobana pibuateun inyana, jeung singlarkeun sakabéh hama, sanajan ku inyana najan nyawén geus dipiceun !
Tapi amun dina jembar eujeung sugih teu tutulung ka nu sarusah, atawa dinya inyana nulung, nambah karipuh anu keur sarusah, élingan sina babalik pikir ! Amun hanteu ngawaro, tungtut sina leuit jaradi celong, jeung antep hama-hama ngaruksak sawah inyana, sanajan jelema éta tara poho dina nyajén dang susuguh !
(23)
Anu sarusah dina tatanén, jeung anu kurang sarusahna, tapi arinyana loba nulung manan ditulung bantuan inyana ku dia sina hama-hama ngalangkahan sawah inyana !
Kanu ngadaragangkeun béas, ku dia mudu ditétélakeun : Amun dina arinyana dagang, béas ditumprakeun teu diwadahan, sanajan ditumprakeun dina sasarup peta kitu téh hanteu ngajénan Nyai Po Haci!
Salila béas didagangkeun kitu, moal Nyi Sri deuk ngeunah haté! Jeung salila inyana dilalaworakeun, paré anu di sawah moal ranggeuy eudeuk leubeut, moal wuli beurat eusi, moal suwung-suwung katumpangan hama !
Amun diarélingannana, teu ngawaro baé anggeus dia tilu kali nga… arinyana, sambat ku dia : SANG DUGUL KI DULANG SONTAK NU NGABABAKAN DI GUNUNG BAMBALAK….
Engké ku inyana baris dijieun : Bajul-bajul di kabéh muhara sina icikibung marotah jasa, pieun nambay hujan di pagirangan anu baris ngeueum sawah-sawah nu salah garap.
Amun masih baé acan aréling, engké baris didatangkeun : Halodo banget meulah taneuh, laju nyusul hama berem nu disusul ku paré gabug méh salega nagara, laju loba walungan jadi saraat sabab cai-cai dipariceunan ku nu harawek di pagirangan. Ti dinya datang deui di mana-mana jelema susukma monyét, anggeus diheulaan ku hama anu maronyong, ku hama anu ngarayap, ku hama anu hariber …..
Amun marasih kénéh baé hanteu aréling jeung hanteu parecaya keuna totondén, tepak ku dia Pakujajar di Lawang Gintung, abéh sa-Pajajaran kageuingkeun keuna baris ayana kajadian kajadian anu disarebutna PANYAKIT JAMAN, nya éta DIGANTINA anu NGAGANTI. Anggeus dina ngadatangan jelema-jelema anu ngarti tani téh, ngan wungkul dina pikir arinyana baé, dia ujug-ujug diiring-iring ku aleutan rupa jelema anu lalapar lila hanteu nyaratu! Lalaparna ? Digara-garakeun ku nu ti dayeuh-dayeuh ngagarap sawah, tapi hanteu-hanteu acan nyarahoeun nu mana lanjam, nu mana singkal …..
Seug ! Geura élingan ! Ulah poho tengerkeun béntang, sabab ogé dia jeung anu séjén-séjénna, mudu ka darieu deui.
MAYANG MANGSAWEUHAN
Ngaran dia anu mudu dibawa : NYI UPANTA. hadé rupa ngeunah sora ! Bawa wawangi dia ti Kahiyangan, sabab perelu pieun ngarieurkeun, pieun mabokkeun nu mudu dijarieun wadal pamolahna arinyana kénéh !
(24)
Lain rieur sina rieut, lain mabok sina weureu, tapi rieur ku aringet baé bari kudeudeuleukeun. Eujeung mabok, sabab hayang baé reureujeungan! Piawadaleun dia, Nyai jelema-jelema anu bareunghar jeung sarenang, tapi marabok kapangkatan jeung paroho ka jaman arinyana hirup méméh sugih.
Mantak mudu jaradi wadal ? Sabab jero jaradi inyana pangkat, jero mabok arinyana kakawasaan, kabeungharan jeung kasenangan arinyana, kabéh géh beunang ruruba, beunang ngarurud, beunang matikeuh somah jeung nagara!
Punahkeun kabeungharan arinyana, leburkeun kasenangan arinyana jeung palangkeun deui arinyana keur hirup arinyana nu ti heula. Tapi sina ngarasanan heula kawirang jaradi eusi pangbérokan !”
Ceuk Nyai Putri Mayang Mangsaweuhan : “Kumaha petana, éyang Aki?”
Ceuk Si Léngsér : “Kumaha karep ! Jadi bikang inyana ogé, meunang! Tapi mudu bikang pangérétan !
Ceuk Nyai Putri : “Meureun diunggahan arti jadi bikang inyana mah?”
Ceuk Si Léngsér : ”Hanteu mudu ! Sina rarasaan inyana baé ! Dia mah ingkah ! Gantian ku gebog !”
Ceuk Nyai Putri : “Amun euweuh gebog ?”
Ceuk SI Léngsér : “Ku anggel ogé hadé ! Dia mah ngan wungkul mindahkeun rupa dia ka anu eudeuk ditindihan dina pikir inyana ! Dia mah ingkah “
Ceuk Nyai Putri : “Kumaha amun kaula pageuh ditangkeup ?”
Ceuk Si Léngsér : “Di ieu jagat mah, Nyai, Bidadari téh, apanan ngaragana, ngan saukur kalangkang nu ngawujud dina ciptaan kahayang manusa ! Di ieu jagat raga dia hanteu napak dina ‘aya’ tapi ngahalimun dina wujud palamunan!
Dia nindak babarengan jeung adi dia, si nyai pangais bungsu, sabab dia duaan mudu sili anjangan jeung dulur dia Nyai Maya Indung. Ulah meléng tengerkeun totondén dina béntang nu masih témbong najan geus beurang !”
ARUM TINEUNG !
Ngaran dia ganti jadi Nyai kamin, dia jadi ronggéng, tukang ngawih tukang ngigel….Ngigelna ngigelan jaman, ngawihna lagu sedih ti kapeurih, ti kanari awéwé ceurik anu ku lalaki inyana disalingkuhan dipangranyedkeun, disangsara anggeus dieret !
Dina dia jadi ronggéng, meunang dia dumuk di Ci Nyurup, meunang ngababakan di pan-jampangan, meunang nganjrek di Rawa Gedé pieun ngalanglangan Kuta Tandingan ! Ogé meunang dia matuh di Tegal Alur salila dia ngaronggéng di dayeuh gedé nu engké baris ngadeg di muhara Ci Haliwung. Dia meunang aya di Gunung Pongporang pieun ngirut pangkat-pangkat di basisir kidul !
Ka sakur lalaki anu ngan nganyenyeri éwé inyana baé, dia mudu némbongan dina raga dia ti kahiyangan. Tapi ku anu séjén mah dia kadeuleuna cara arinyana nareuleu sorabaha peungkeur satangkeupan anu nangkod handapeun buntut kebo cawéné kénéh : raresep hanteu, gareuleuh hanteu !
(25)
Amun lalaki anu ngan nganyenyeri baé éwé inyana, inyana hayang ka dia, ku dia dipéntaan pamahugi, tapi pahugi anu loba jasa piduiteunnana. éta pahugi ku dia bagi-bagi ka sakur awéwé anu sarusah, tapi sausahna sabab kukuh hirup dina laku lampah anu hadé eujeung bener.
Tulungan ku dia sakur awéwé anu salaki inyana ngan dinyenyeri jeung di sangsara baé. Tapi paruruh heula laku lampah éta awéwé ! Amun sagala tétéla hadé eujeung bener, Bélaan !
Dia mudu nyaho ayana awéwé hadé laku, bener lampah, tapi saumur-umur ngan dinyenyeri jeung disangsara baé salaki inyana ! Tapi sadrah…..
Tah anu kitu mah, lain tulunganeun dia. Sabab anu kitu nya éta téa anu disebut awéwé mugarsundan ! Hartina inyana keur dilokat di ieu jagat, pieun engké amun paéh, unggah ka mandala nu leuwih ruhur !
Ulah meléng ! Tengerkeun kuwung-kuwung melengkung di waktu isuk, anggeus sapeuting jeput guludug patingguludug !
Sabab Nyai Maya Indung anggeus cunduk keuna waktu mudu undur tina raga awéwé anu cara angin puyuh, ngunggahkeun kajayaan nu harita eukeur manggung !
Tah di wayah éta mudu dia nyurup ngaganti Tétéh dia Nyai Maya Indung! Amun dia anggeus merenah dina nyukma, hanteu mudu dia babagi tina pahugi. Sabab baris aya anu hahambur, ngabeungharkeun sémah ku itungan, tapi ngarinwankeun sakur anu aréling !
Ulah kajongjonan dina lalakon ! Amun di beulah kalér tinggaranan béntang karonéng, di langit beureum di waktu beurang, jeung saban-saban guludug ngagulugur sapeuting jeput, laju bulan sapasi ditarik déngdék ka kénca, tapi nyorotna ka katuhu buru ku dia béjaan Nyi Maya Kayangan ! Sabab baris datang deui anu deuk ngagara-garakeun perang sanékala salegana amparan jagat !
Seug geura nindak ! Tengerkeun samagaha di waktu isuk ! Sabab kajayaan angin puyuh keur gancang Suda ! Dina wayah hujan angin jeung lini gedé, dia mudu datang deui ka dieu ! Sabab ieu jagat mudu kahuruan heula, pieun meulah samangka dibagi lima, Pakujajar ngadapur deui, anggeus Pajajaran salin ngaran ka ruar tina ruhak pangperangan !
Amun dia eudeuk turun, mucuk di dayeuh-dayeuh karatonan !”
Kacaturkeun Bidadari nu saralin ngaran, nararindak …. ngagararap gawéan séwang-séwangana ….
Laju ceuk Si Léngsér ka Nyai Bidadari anu bungsu : “Arum Wiyaga, nyai dia mah acan wayah ganti ngaran ! Sabab mudu heula ngalalakon hiji aki-aki anu ngora. Mudu heula ngalalana budak leutik nu janggotan.
(26)
Jeung Alas Mancung udar tiung pieun ngabaladah jalan tarataseun ti Batu Hideung ngalangkahan muhara Ci Binuangeun, papayeun nu baris mudu diubar anu arunggah di PAMEUNGPEUK !
Tanggoan wayah dia mudu ngawaruga jadi manusa anu ngarupa: Raga hiji awéwé ngora, rangda lain, lagas lain, nu raut rupa beungeut inyana saukiran kembang cangkring !
Nindak dia ayeuna ka Sumur Haur Pamunjungan, anu ayana di sungapan Ci Dadap, sakiduleun Ci mandiri.
Engké amun gunung-gunung geus garundul, amun dulur-dulur dia meujeuh ngagawéan garapan séwang-séwang, baris aya deui anu ramé, nya éta :
Loba lawong panyaweuyan, loba jelema pada sarasar, dilojokeun ku karuhun ! Tapi karuhunna, lain karuhun Pajajaran, tapi karuhun titiruan jeung karuhun panipuan, anu sararieun Pajajaran ngadeg deui. Jeung sarieun kacalutakan arinyana ku urang Pajajaran dibales-ganda, laju majarkeun ! Anu ku Anu Agung dimudukeun ngawasaan buana nya éta urang wétan !
Jeung pajar arinyana, nu jadi raja téh teu béda ti matapoé, jeung satengah ieu jagat mémang disérénkeun ka inyana : Laju ku éta karuhun-karuhun burung anu nyarilok jaradi Embah DUKUN jeung mama kiai. Loba barudak dedegler diojok-ojok sina darangka ngalawan raja, tapi ku éta karuhun-karuhun panipuan raja ogé diharéwosan : SUNDA PAJAJARAN deuk ngabadigul deuk maraéhan nu jadi raja ! Padahal, anu ku éta karuhun titiruan digagalak sina ngését ngawidang raja, lain urang SUNDA nu marudah, tapi urang WéTAN anu karanjingan sukma-sukma MONYéT BEUREUM jeung jelema-jelema nu mamaksa sina UGA ngawaruga méméh wayah
Tengerkeun ! Engké, amun geus loba nu dipuji ku pikir anu pahili jeung ku nagara pangkat-pangkat diantep laluasa babangsat, nu aréling dirarang ngageuing, sambat ku dia éyang DOM DOM KALA BANYU DUNUNG jujuluk. KI SAGARA PAMAéNAN nu keur tapa di GUHA KONDANG, jero Alas Nyi Mara-mari nu ayana diriung gunung Dari jeung gunung Malang jeung Ci Sogah sahilirreun Karang Tarajé! Béjaan sabab inyana anu mudu ngabuburak éta karuhun-karuhun burung !
Nyai, mémang heueuh ! Raja téh hanteu béda matapoé ! Tapi hanteu surup téh, ngan dina kahayang sakur anu ngareyeng-reyeng dipieun anu aréling mah aya waktu matapoé mudu bijil, aya waktu matapoé mudu surup ….
(27)
Eujeung mémang heueuh, satengah jagat disérénkeun ka éta raja. Tapi anggeus nagara inyana mudu dibérésan heula ku awéwé nu ngaraleut bari rarangsang. Sabab arinyana geus teu tahan diparaban baé ku nu sarenang, tapi marabannana ku carita du didirorobé ku bébénjo ….
Anu ngaraleut mémang nyararaho raja mah teu nitah kitu. Anu ngaraleut téh mémang nyaho ka éta anu sarenang téh raja nitahna ”Eujeung somah, mudu sakaseubeuh sakalapar !”
Tapi anu jaradi raja panyelang ngareunah-ngeunah kariyaan, anu marahal sagala kabeuli, sabari ngajeunkeun soma sarusah, sabari ngupah ngupah sarabar heula, sabab ceunah ceuk arinyana, baris datang jaman jaya baris ngadeg ratu adil.
Padahal anu aya mah : Jaya sotéh pieun anu sarenang, adil dotéh ka para mitra ku nu ngaréyang-réyang pangolo raja ! Ku somah mah samar deuk kaalaman, da raja disarilok dibobodo !
Mantakna ngaraleut aleut-aleutan ? Sabab arinyana geus hanteu sarieun deui ka anu nyaringsieunan, hanteu sarieun deui keuna omongan ! Saha anu hanteu ngawaro ka caritana panyelang raja, saruwa ngalawan ka raja.
Anu ngaraleut bari rarangsang mémang nyararaho, raja téh asih ka somah, tapi ku anu jaradi panyelang anu harayang kapaké gawé, ka raja téh dipajarkeun : Somah ewuweuh anu susah ! Anu sarusah mah ngan anu karedul jeung arinyana nu deuk moréatkeun raja !
Tah éta wayah deuk datangna aleutan awéwé rarangsang, ku éta karuhun-karuhun pangoloan téh dibuni-buni disararipuh, supaya di mana datangna éta aleutan, éta karuhun-karuhun bisa naruding “Deuleu Pajajaran ngamuk deui !”
Arinyana mémang nyaraho Pajajaran mudu ngadeg deui. Tapi arinyana hanteu areungeuh, harita arinyana eukeur jero Pajajaran keur diadegkeun ku obahna jaman anu ngajajarkeun deui karajaan ti wétan ngendeng ka kulon. Pajajaran keur dijajarkeun, tapi ngaranna robah sebutan !
Nyai bungsu ! Dia saheulaan dumuk heula di sumur haur pamunjungan, sabari tutulung ka sakur anu di darat keuna ku lara, sakur anu di sagara deuk cilaka ku angin barat, jeung bantuan sakur anu tarani maraké kénéh tali paranti !
Saheulaan, dia ngarupakeun nini-nini anu mapay-mapay sapanjangna sagara, ti sagirangeun lebak cawéné nepi ka sagirangeun pa-Jampangan.
(28)
Engké, mingkin ditu ka hareupna, baris mingkin tambah loba nu marapay lacak Pajajaran, tapi marapayna sabari ngaruksak ! Sabab karep arinyana eudeuk ngamusnakeun sagala tanda sagala sésa anu bisa nuduhkeun kénéh ka nyorangna Pajajaran kungsi ngadeg, tapi duruntagkeun ku dengkina anu saririk ! Sabab seja arinyana supaya sanagara, gariruk ku anu miarasih jeung narineung ka Pajajaran anu geus hilang !
Tah éta anu marapay sabari ngaruksak, ku dia mudu disamarkeun ! Samarkeun dina kasmaran, samarkeun dina polah laku lampah ! Jeung jieun sina sarasar, sarasar dina arinyana mapay, supaya ka raja témbong bukti. Lain Pajajaran anu mudu dipikagiruk, tapi jurig-jurig jeung karuhun kakaruhunan, nu di kulon jeung diwétan, anu baheulana jaradi jelema, tapi dina paraéhna sukma-sukma arinyana lolos ti Mandala pamariksaan, laju miheulaan ka anu saéstu mudu turun. miheulaan sukma-sukma anu dipapancénan mudu ngajenengkeun RATU ADIL bari ngundurkeun sukma PAMINDA anu KATILU !
barengan jeung anu ngararuksak, engké téh hanteu kurang-kurang anu nyararukcruk galur karuhun, tapi maruruh bari mamaksa hayang UGA NGAWARUGA MéMéH WAYAHNA !
Tah, jelema-jelema karitu, baris nyilakakeun ka sakur anu ngarep-ngarep walungan-walungan dikawin-kawinkeun, urang kulon, maratuh di kulon, urang wétan diarusir ka wétan, urang kalér, éléh jajatén, urang kidul mubus ka gunung, laju samangka dibeulah lima, jeung lajuna LEBAK CAWéNé jadi lebak pangauban !
Tah, éta anu baris nyilakakeun urang Sunda, ku dia mudu digeuingkeun. Amun arinyana arangkuh baé garedé hulu, tah nya arinyana pisan anu jaradi karuhun burung ! Tuduhkeun ka éyang, dia Ki Sagara Pamaénan!
Nyai, salila dia di sumur haur, dia mudu nyaksian PERANG BAJO anu deuk nyieun salembur Ci Dadap jadi babakan lebu ! Tangtayungan ku dia awéwé anu jadi PUUNNA, jeung sakabéh somah anu can mudu mulang saméméh wayah !
Sieuhkeun ku dia anu deuk ngahuru jeung rarampog bari peupeuncit, deuk nyulik cawéné-cawéné jeung awéwé anu ngarora, caremkeun parahu-parahu éta bajo keuna batu karut di lebahan muharana Ci Sakawayana, supaya anu jadi lulugu bajo-bajo mulang deui ka dasar laut!
Salajuna, dia mudu nyaksian sumur haur engké urug, haurna pugur ku umur, laju walungan Ci Dadap saat ngolétrak, wahanganana jadi parataran, laju ngadeg dayeuh di sakatuhueun muhara Ci Mandiri anu ngaganti Palabuhan Nyai Ratu anu ayana di panepungan dua muhara, muhara Ci Dadap jeung Muhara Ci Mandiri !
Jeung dia mudu nyaksian di lembur Ci Dadap aya awéwé anu ngaran inyana Samar Katorah jeung rautan beungeut inyana, saukiran kembang cangkring !
Nyurup dia ka inyana anu jadi awéwé anu kaopat nyurup dina sarina wayah bulan keur purnama !
(29)
Engké di mana dina kopo di bobojong, mindeng katémbong aya lutung hideung sawaréh, dia mudu nyurup di anu jadi pangéjo, sisi jalan pameuntaseun saung pariyungan ! sabab acan wayah, dia meunang mulang sora ka manusa. Di dinya tengerkeun guruh gulugur ombak di laut ! Amun gulugurna saban rintakan diselang ku sada badak nambay merak, laju pasir Peundeuy ngagereng sabari eundeur, laju bantar pameuntasan di Ci Mandiri ngan salaput mumuncangan, ulah dia eudeuk kajongjonan ! Tapi tengerkeun déngdékna bulan nyurup ka laut!
Amun surupna, di wayah parek deuk isuk, jeung kadeuleuna jiga turun di lebahan Nusa Larang, unggah dia ka Gunung Sunda! Engké amun tilu peuting, laju tujuh peuting, manuk ketug disadabna noron ngan di wayah liliran anu katilu, laju di wayah tengah peuting ti gunung Lumpang kadéngé sora tutunggulan ngabéjaan ka Gunung Halimun, laju ti Gunung éta ditembalan ku ramé sora anu gogoongan, geura dia sasadiaan !
Sabab geus parek ka datangna nu deuk néang, nyampeur di ka Ki Hara Tapak, pieun ngahudangkeun Nyi Putri Ipri Simbar Arum anu jadi arca tina batu !
Anu nenag nyampeur dia,, baris datangna dina angin barat méméh LINI GEDé lila pasaran méméh Hujan Angin lila sawindu!
Wayahna inyana nepi ka dia ?
Di Peuting ti lebahan surupna bulan ka laut, témbong moncorot sinar jiga disorotkeun tina eunteung !
Saha anu nyampeurna ?
Nya inyana, anu ngawaruga tina Uga ! Nya inyana anu engké amun liwat janari gedé alun-alun Palabuan dikumbah laut caah sabari motah, nganteur dia pieun ngababakan di Lebak Cawéné. Nya inyana anu di Gunung Ci Awi Tali baris nuduhan dia ngalalajoan cundukna waktu tarurun panggung,, lalésot kedok, arudar pangkat, sabab panggung arinyana ngalalakon dirakrak ku anu parebutan marebutkeun jojodog do karaton kosong !
Dia mudu ngababakan heula di Lebak Cawéné, sabab di dinya mudu dia nanggoan wayah dia jeung dulur-dulur dia ngaronggéng babarengan, bari dipanjakan ku inyana anu tadi mah ngawujud lutung ! Salila ngababakan, dia dibaturan Nyi Putri Ipri Simbar Arum, sabab dia mudu ditinggalkeun ku inyana nu tadi nganteur dia. Sabab inyana mudu ngalalana deui, pieun ngarupa deui dina rupa inyana anu sajati ! Salila rupa inyana acan mulang ka rupa anu ti heula, inyana can mudu jadi panjak !
Sababna dia mudu engké dipanjakan dina ngaronggéng babarengan dina ngaran RONGGéNG TUJUH KALASIRNA, nya éta pieun ngaramékeun kariya dina ngadegna PAJAJARAN ANU ANYAR, anggeus di ieu jagat suwung hama jeung panyakit anu di jarieun jieun ku jelema-jelema anu harayang unggul pangunggulna, harayang wungkul ngan bangsa arinyana baé anu unggul ngunggulan bangsa-bangsa séjén !
PERANG SANéKALA Nyai pasti mudu jadi !
Sabab éta, PAJAJARAN mudu ngadeg deui, pieun mérésan deui ieu jagat anu pajeujeut paburisat !
SEUG GEURA NINDAK ! Dia mah hanteu mudu ka dieu deui ! Tanggoan baé di Lebak Cawéné. Engké ogé dia ditéang ku anu jadi pijodoeun dia pieun engké ba-
(30)
barengan ngawaruga jaradi manusa.
Amun engké dulur-dulur dia marudu mulang, arunggah deui ka kahiyangan, dia mah meunang tinggaleun di ieu jagat ! Sabab salaki dia mudu neruskeun gawé aki, amun aki kolot teuin dia umur. Saba inyana anu engké mudu ngageburkeun pamor KUJANG PAJAJARAN ! Sabab inyana anu engké mudu ngélébétkeun umbul-umbul SAPARO BODAS SAPARO HIDEUNG DISULAMAN KUJANG LALAYANAN PAKUJAJAR HANJUANG SIANG.
Seug geura nindak !
Geura nyiar sumur haur pamunjungan, anu ayana hanteu jauh tina dadap, nu maralang sisi kidul muharana Cimandiri.!
r
Tunda !
Urang tunda nu deuk nindak, nyiar sumur nu hauran deukeut dadap maralang !
Sina nanggoan manuk ketug nuduhan waktu tutunggulan tatalu di kariyaan, ngararamé nu tibeubeut tina panggung, lesot kedok udar pangkat méméh Pajajaran ngadeg deui !
Urang mah, urang nyusul nu keur nyiar Karang Tiung, nu néangan sungapan saat dina curug nu ngahiyang ………
Caturkeun baé.
Rakéan, Rakéan Kalang Sunda nu ngawujud inyana ngarupa lutung, anggeus nepi ka nutugna cai curug ! Curug saat anu panjang ngembat ka handap, anu nyelap dina cadas ngeplak bodas, anu sisina kénca-katuhu dirimbunan tangkal ngarambat, eujeung areuy anu raraweuy, eujeung ramé anu ngéntép padédémpét …. karoyoman jukut palias.
Curugna mah hanteu nyurug, tapi logak jalan caina nyurug, leueur jasa ci nyerep anu rembés, eujeung nyédong lebah handapna. Cadas gawir anu nangreu, ceuk tadi géh, ngeplak bodas. Tapi cadas di logakna jalan nyurugna cai, éta mah hanteu bodas, tapi taneuh nu beureum, anu beureumna beureum emas.
Da mémang emas !
* Taneuhna, taneuh emas,
gawirna, gawir emas,
koralna, koral emas,
keusikna, keusik emas,
batuna, batu emas,
cauna, cau emas !
Dangdaunannana …. daun haréjo da puguh daun biasa.
Najan emas pabalatak, Rakéan mah hanteu hayang hanteu kabita, malah inyana mah, geus geuleuh jasa neuleu emas ! Jeung apanan ceuk akina, Aki Léngsér Pajajaran :
* Nagara anu panglobana emas,
nagara anu pangbédégongna,
sabab marukannana sakabéh jelema mudu nurut baé ka emas
(Ceuk nu nyaraho di lebahna, éta curug téh mémang aya ! sagala sereba emas;
(31)
batu-batuna anu garedena sagedé-gedé kebo, kabéh téh emas. Koralna, keusikna, leutakna, taneuhna …. kabéh emas anu hanteu kacampuran ! Ngan baé, ayana éta curug aya di lebah anu jauh kabina-bina, jeung tarahal jasa ngadatangannana. Kudu unggah gunung anu méh hanteu beunang ditaékan, jeung mudu nyorang leuweung-leuweung anu warerit kabina-bina, anu langgirna sagedé-gedé pingping, bayongbongna paranjangna sadeupa leuwih, jeung orayna sagedé-gedé gulungan kasur, jeung titinggina ogé mani sagedé-gedé catang kalapa tiung ! Karuhan kerudna jeung maung-maungna mah, garalakna barengis jasa ! Tapak badakna géh, ceunah sok dipaké begu garupak ! Ceuk béja ti anu naraho, anggeus sababaraha kali nyorang aya anu bisa nepi ka éta curug. Tapi sanepina ka imah, laju jaradi lolong jeung parireu !
Ceuk anu nyaho di ugana, éta curug baris diségéh ku jelema anu tarurun ti awung-awung, datangna tumpak papatong)
Caturkeun baé Rakéan, Inyana alak-ilik neuleuan pijalanneun unggah! kadeuleu di ruhur deukeut ka mimiti nyurugna curug, aya karang satiung karang deui. Tapi hésé jasa didatangannana!
Rakéan laju sidakep, sideku sabari nyambat, inyana tungkul sabari nyeluk ka nu hanteu kadeuleu, tapi ngawayang dina kapercayaan …. leus, jagat ngampar jadi mahpar, alam muka jadi rénggang, nyieun ayana rasa sukma misah tina raga … laju datang rasa asup keuna alam anu ngahalimun ngawun-ngawun, barengan jeung turunna anu ngelun jiga haseup ngarungkup ngalulun raga, raga Rakéan nu keur nyambat…..
Rakéan inget-inget deui anggeus nangkod dina cadas leueur, nyanghareupan sungapan saat caina, handapeun karang satiung karang Geus dikitukeun dina galur lalakon, hanteu lila ngagolontor bijil cai. Tapi panas bau biuk, leuwih panas leuwih bau manan cai kobak pamandian nu ayana di Ci Panas !
Panasna mantak ngasakkeun kukuluban, bauna, mantak maéhkeun bari calangap. Tapi ngaranna ogé tumbal, najan peurah najan upas, najan mantak weureu mun diteureuy, ari nyaho ditakerananan mah moal jadi racun, tapi racun nu jadi tumbal ….!
Rakéan nginum saregotan, nginum, tapi digancangkeun. Laju inyana turun deui …laju ngajugjug Gunung Jayasampurna, sagirangeun Gunung Ci Awi Tali, sahilireun Gunung Nyungcung!
(Gunung jayasampurna, aya kénéh, ngan kiwari mah disarebutna Gunung Jaya Sampur. Ceuk carita anu nyaraho di baheulana, sakur anu ngaliwatan éta gunung, najan sakumahana saktina ogé, anggeus ngunggahan éta gunung mah, laju cambal sakabéh ajian inyana, laju lumah kasaktian inyana. Ceunah digantina ngaran jadi Jayasampurna, ceunah mah di jaman Ki bagus keur binuwang ku musuh ti dayeuh nagara anu baheula disebutna Bantar Sagara.
Anu dimaksud ki Bagus téh nya éta TUBAGUS BUWANG anu mubus ka pakidulan Banten, lantaran gagal dina ‘coup-na’ pikeun ngaruntagkeun pamarentahan Sultan Banten, kira-kira taun 1744. Binuwang, harita diuber-uber)
========================
Urang gancangkeun !
Rakéan anggeus nepi. Laju nyiar Ki Léngsér. Kasampak téh keur …. héés deui baééééé ….kérék nyegrék édég-édégan, tumpang suku bari ngalagu !
(32)
* Ngalaguna lagu Sunda. Laguna : SUNDA HééS. Laguna SUNDA HééS KAJONGJONAN. Musuh tétéla jasa, laguna mah lagu Sunda. Tapi Sunda nu Sundana keur NYUDAAN. !
Pikir Rakéan : “Mun nanggoan inyana hudang mah, piirahaaaaeun!”
Laju si Léngsér dibetot bulu borang inyana.
* Koréjat ! Si Léngsér hudang bari rarampa néangan bedog. Tapi rarampa inyana mah sabari peureum ….. barang ku inyana kaambeu aambeuan Kahiyangan anu kapoé, inyana beunta sabari kuliat. Ceuk inyana: “Gancang teuin datang téh !”
Rakéan nembal, tapi nembal di wujud lutung. Sora inyana, sora lutung, basa inyana, basa lutung. Tapi kahaaaaarti ku Si Léngsér mah!
Si Léngsér laju hudang, ceuk inyana : “Sakabéh kajadian, datangna tina karep ! Karep, bisa nyieun kajadian mulang deui ka asalna ! Basa sia datang di alam ieu jagat, sia murwa dina rupa manusa. Tapi ku karep sia kénéh, wujud dia dijieun rupa lutung ! Rupa sia, robah ku karep sia. Tapi anu ngarobahna mah tuh itu … Anu Di ruhur …. !
Inyana anu nyieun mah !
* Pénta deui ku inyana wujud sia rupa manusa. Ngan méntana mudu maké tali paranti anu biasa dipaké urang !
Tah ieu arca. Ngaran inyana, nagran jelema, tapi wujud inyana tina batu! Ngaran eujeung wujud anu ngabangun, dijieunna ku jelema. Tapi ari batuna mah, tuh…. anu Bogana !
Ieu arca dingaranan Sanghiyang Boda Maya, sabab :
* najan batu nu ngawujud dina rupa cara jelema, tapi ngawaruga tanpa daya, inyana téh ngagem pangawéruh nu saéstu, nyangking pangarti anu sajati. Sabab kebel jadi saksi, neuleu kabéh nu geus kaliwat, bari nanggoan sakur anu baris datang kasaorang, kajadian engkémka hareup …. (Prasasti? – nandang)
Sambat ! Supaya inyana mangméntakeun ka Anu Agung di Mandala Agung, anu ngaruhum dina Rumuhun, mulangkeun deui sia keuna rupa nu ti heula dina raga nu baheula … nyalin wujud sia manusa deui !
Ka dinyah geura mundjung !
Ngaing, lain sabab raga jeung sukma ngaing, netep dina alam Pajajaran, nitah sia munjung batu, tapi puguh tétéla :
* Ti baheula ka kiwari, ti kiwari nepi ka engké, di saban jaman nu baris datang, dina peta sinembah kumaha ogé, jelema téh tetep ngagunakeun marga paunggahan, pieun ngunggahkeun sambat jeung pamuntangan, pieun nepieun puji jeung paménta !
Ngan péntana béda-béda ! Béda ngalampahkeunanana, jeung béda dina ucapannana ….
(33)
Anu dijarieun marga pangunggahannana, ngan béda sotéh dina wujud eujeung bangun, tapi dina bahanna mah batu téh tara tinggaleun (Ka’bah, salib, stupa, patung, ? jrrd – nandang)
* Marga paunggahan, nu dijieun jaman baheula, bahanna nya tina batu, nu kiwari, anu urang bahanna téh tina batu, anu dipareké di tanah sabrang, ceunah ogé aya anu ngan ngarupa batu wungkul !
Malah engké, di jaman anu baris datang, bahanna téh baris tetep kénéh batu!
Saban ganti ngaran sembaheun, saban ganti peta sinembah, batu mah baris tetep baé dibutuhkeun dina bahan marga paunggahan, paunggahan sembah jeung pamunjungan ka Anu Agung Maha Agung, Anu Nunggal di Kalanggengan!
Ngaing lain ku sabab ngaing Sunda Pajajaran, ngaing ngagung-ngagung batu dijieun pamunjungan, tapi ku sabab ngaing nyaho ! Di waktu munjungna jelema, di waku ngedalkeun inyana ucap, éta anu dijieun marga paunggahan téh, ngan jadi panampa talatah anu medal tina rasa sarining sukma anu keur munjung !
Di waktu wujud manusa pahareup-hareup jeung wujud nu tina batu, harita téh lain waruga tepung jeung bangun, lain manusa tepung jeung batu, tapi tepungna dua wujud nu béda-béda tapi tunggal anu ngabogaannana.
* Tah diwaktu kitu, leungit deuleu pangdeuleu manusa,
leungit rasa pangrasa manusa,
leungit déngé pangdéngé manusa,
laju,
batu ngawujud manusa
manusa kasukma batu …
sarasa sasarining sukma,
sasukma sasarining rasa ….
laju,
Lawara rasa sajatining sukma, nunda talatah,
ka anu ngawaruga tanpa daya … !
Ibarat eunteung dipaké nyorotkeun cahaya, nya kitu éta pamunjung, ku teguhna kapercayaan jeung bangetna sambat anu medal dina sawara Rasa pisah ti raga, ku anu dijieun marga paunggahan téh éta pamuntang sambat nu munjungna, diunggahkeun ka PANGGUNG PANYUUHAN DI PASéBAN PANGRUHUMAN.
Seug geura munjung, geura sambat ! Meungpeung kuwung-kuwung keur meléngkung, meungpeung tonggérét pileulueyan kénéh ka sora …..
Geura pénta ka Anu Agung supaya kasaksi kénéh matapoé,
sia salin rupa ganti waruga !
(34)
Rakéan laju munjung, munjung sabari tungkul, sideku sabari sidakep… laju reup, reup… jiga sareupna gancang teuin reupreupannana.
Di awang-awang anu lénglang, tingkalayang julang marulang ka leuweung leuweung anu dina kalangkang gunung anu ngalingan cahaya matapoé, jadi poék saméméh wayah….
Rakéan sidakep terus sideku sabari nyambat ….
Méga anu ngajanteng jauh di beulah wétan, di awang-awang nu ruhur jasa, nyorotkeun deui cahaya matapoé nojona balik deui ka handap, nyinaran anu sideku …. nyinaran ku sinar koneng maju ka beureum ! Ti dinya … reup, reup, reuuuuuup…..!
Rakéan anu neuleu nenggak ka arca, asa neuleu arca igeug sabari mesem jeung ku inyana karasa awak asa tiris kaanginan, laju haneut deui, asa sajamang sasamping anyar…… Jeung dina tikoro asa aya reuhak ménta direuhakkeun …..
Rakéan rarat-rérét. Kadeuleu leungeun inyana jaradi deui leungeun manusa; awak inyana jadi deui awak manusa, suku inyana jadi deui cara ti heula ! Laju inyana capa-cipi, nyapa hulu inyana …. leungit cariwigna buuk lutung. Laju nyapaan bujur, buntut lutung anggeus euweuh….Laju inyana nyuuh ka suku arca …. bari nganuhun-nuhun sesegrukkan….
Rakéan jadi deui manusa nu ragana ngawujud jelema. Tapi inyana hanteu nyahoeun….. rupa inyana, rupa manusa anu pangjoréna, anu beungeutna amun ditelek-telek diteges-teges, béléka badis pisan beungeut oa !
Ceuk si Léngsér : “Tah kitu ! Sia ulah sedih ulah reuwas amun sia neuleu pangeunteungan rupa sia ! Sabab sia dimudukeun jadi panjak, manjakan tujuh ronggéng panyilokan, anu mudu ngalalanana nepi ka wayah ieu jagat mudu dilokat ! Ayeuna sia mudu ngalalana deui, nyiar pangarti jeung pangawéruh bawaeun engké dina lalakon. Sabab, anu jaradi panjak mudu nyaraho di lagu, laguna nya lagu-lagu kahayang jaman. jeung mudu nyaraho dina igel, igelna jaman diréngkénékan pangarah !
Sabab jaman, anu ngararigelna téh maraké kedok, sabab arinyana keur ngalalakon. Nya aaaaya anu hanteu sakedok ogéh, tapi inyana mah ngalalakon dina galur saeutik batur!
Samingkin aralus kedokna, samingkin ramé tatabeuhanana, nepieun hanteu kadéngé jeritna loba anu mudu lalajo, kaleyek ku nu keur maranggung ! Pajeujeutna catur nyimpang ti galur, éta mah mémang dihararaja.
Sia ogé mudu ngalalakon, ngan sia mah hanteu mudu ngawih, hanteu mudu ngilu senggak, hanteu mudu ngigel uga-égol dina panggung ! Sabab sia ngalalakon di éta panggung pupulasan, ngan arinyana anu rarubak sungut garédé haok !
Mantakna sia hanteu mudu ngilu kancoléh dina panggung, sabab ronggéng anu mudu dipanjakkan ku sia mah, hanteu ngarigel gutak-gitek dina panggung anu ruhur. Tapi ngalalakon di parataran anu rata, di buruan anu napak, anu ditincak ngan ku somah, jeung ku sakur anu nyaraah ka somah !
Anu keur sakedok meujeuh ngalalakon, arinyana mah maranggung di panggung waktu anu diadegkeun dina panyaweuyan jaman. Arinyana keur kancolah dina panggung pangradénan. Tapi panggung sia mah, mudu narindak dina rancagé salegana parataran pangradénan !
(35)
Sabab jaman anu maranggung téh , tararukeur kedok, saralin ngaran, tapi lalakon mah éta-éta kénéh. Béda sotéh ngan dina wayah manggungkeunana !
Sia ogé mudu maké kedok, sabab sia ogé mudu muka kedok. Nya éta dina lalakon anu pamakas, dina babak anu mungkas kajayaan: Sakur anu jaraya tina kajembar, tapi jembarna ku kadigungan, jeung aradigung ku kapangkatan jeung anu kakawasaan diparaké nyaringsieunan somah, mun somahna hanteu daraék, nyarenggakan lagu nu sumbang ngagandéngan goong anu peura, ngemprakkan igel ngaco wirama ! Nya igelna, igel arinyana nu maranggung bari kancolah !
Sia mudu nyaho, mun somah pada sarenggak, éta téh lain sabab ku ngeunah-ngeunahna lagu, tapi sabab somah sarenggak, éta téh sabab somah keur sabari sasadia pieun senggak bari surak, amun anu keur maranggung tikoséwad nyungseup ka bui !
Jeung mudu sia nyaho mun somah ngagandéngan, tapi hanteu sabari senggak, éta téh sabab arinyana nyaho, anu diarigelan ku nu maranggung téh lain lagu anggitan raja, tapi lagu anu disénggolkeun raja panyelang, disénggolan deui disénggolan deui ku sakur anu maranggung!
Di mana éta manusa manjak, kumaha sia mudu manjak, jeung iraha wayahna manjak, papay baé ku sia panuduh jeung panunjuk nu bakal kasampak pabalatak sapanjang jaman !
Ayeuna déngékeun !
Hirup téh Jalu, hanteu cukup ku wungkul : Mumunjung para karuhun, mumuja sakabéh déwa, jeung sinembah ka Anu Agung Hiyang Tunggal dina nyandé matapoé ! Eujeung hanteu cukup ku ngarep-ngarep datangna jaman nu baris datang !
Tegeskeun gupayna méga di awang-awang, layuna daun lain di wayah, eureunna cahaya matapoé di langit lénglang !
Regepkeun celukna aweuhan samar, anu haréwos ti rohang alam, ngageuingkeun kanineung anu geus kebel karuang ambrukna jaman, jaman hirup saméméh paéh….. !
Jalu ! Naeuuuun sababna amun sia nyanghareup ka matapoé, kidul téh aya di beulah katuhu ?
(36)
Tapi, salilaaaaaana kitu, kidul téh beulah katuhu ?
Amun ku wayah isuk, nya heueuh !
Amun di wayah soré ?
Geuning anu katuhu téh, geuningan kalér, Jalu ! Tah éta téh hiji panuduh anu nétélakeun dina hirup saha anu ngilu ka jaman, mudu ngarobah patokan hirup inyana !
Tengerkeun deui ku sia, Bulan di beurang bisa katémbong ! Tapi matapoé, geus neuleu sia caangna ogé di wayah peuting ? Amun di beurang, matapoé di wayah soré, nyorotna nojo ka kidul, anggeus tangtu di wayah isuk, nyorotna bulan téh geuning nojo ti kalér ….. Papalingpang geuningan !
Tapi gawé arinyana mah, sarua ! Pada-pada nyaangan jagat, dina wayah séwang-séwangan !
Pihartieunnana ?
Sagala hadé, di jaman anu mana ogé, tetep baé dina hadéna, ngan baé mudu merenah dina wayahna ! Jeung ku éta papalingpang dituduhan:
* Dina hiji jaman, hirup téh hanteu mudu turu- tuturuti jaman, tapi mudu bisa ngimbangannana ku milih wayah anu merenah ! Sabab amun wayahna hanteu merenah, najan bener hadé ogé, tangtu diaranggap salah, tapi najan tetep salahna ogé, éta salah téh, ku pikiran wayah mah, di dipajarkeun bener hadé !
Masing sia nyaho !
* Anu bener eujeung hadé di jaman anu ti heula, can tangtu jadi pujieun di jaman anu kiwari ! Nya kitu deui anu hadé, bener kiwari, can tangtu meunang pujian di jaman nu bakal datang !
Jeung kumaha anu hadé eujeung bener di jaman anu bakal datang, tiiiiiilok kituh, hanteu bisa jadi bener hadéna téh, éta-éta kénéh sarua jeung anu hadé bener di jaman anu baheula, tapi diaranggap salah ku pikiran jaman kiwari ?
Di alam ieu jagat, Jalu, langka anu deuk ngarti di ayana :
* Mimiti tina pandeuri, jeung ayana pandeuri anu mimiti
Tangtu sia inget kénéh, mantakna urang ayeuna aya di anu kieu kénéh, sabab Pajajaran nyaho baris datang deui jaman anyar anu saenyana mah:
* Jaman hiji sembaheun dina hiji ngaran, dina loba ucap basa anu béda-béda. Jaman jelema nareuleu sabari ngarasa nyarita tara sulaya!
Pajajaran ti tangéh kénéh geus dibéjaan baris ganti sinembah, tapi ngan ganti peta lampahna wungkul, sabab di jaman nu bakal datang, engké téh sakabéh anu rancagé, baris sapuk jeung netepkeun :
* Anu Nunggal téh, ngan sahiiji, ari anu lobana mah, sesebutannana eujeung peta lampah sinembahna !
Baris ganti senembah ?
(37)
M é m a n g !
Tapi ngan peta lampah sinembahna wungkul, dina peta anu pantes di jamanna!
Basana mah, basa Sunda, Sunda Pajajaran, Pajajran anu engké baris néangan sia!
Wayahna ganti peta sinembah ?
* engké, amun anggeus turun m a n u s a anu dijurung ku Nu Nunggal Maha Agung ngadanieun sakabéh tukang marikir, sina dirarani.
* Di ieu jagat mah, moal aya dua matapoé nyorot di langit. moal aya bulan kembar di awang-awang !
Jeung sina nétélakeun,. Anu Maha Agung di Kalanggengan, h a n t e u ngamudukeun sinembah téh ngan mudu dina basa hiji manusa, sabab pikeun Anu Maha Agung mah euweuh basa anu hanteu kaharti…. !
Wayah turunna éta Jurungan ?
Anggeus Muhara Cihaliwung balébat disinaran kingkilaban anu ngabarang maju ka beurang, laju aya jelema anu dipajarkeun édan, ngelébét umbul-umbul hideung saparo bodas ! Ditandaan lambang pajajaran anu baheula : KUJANG DIGENDENG HANJUANG SIANG.
Ulang sia wara manggihan ngaing, amun : Panggung acan runtuh ku anu marebutkeun jojodog di balé baha …..!
Ti dieu, sia nindak ka muharana Ci Mandiri, longok anu araya di leuweung Ci Torék, heula méméh sia nepungan Nyi Putri Purnamasari. Sia mudu mapay heula gunung Sunda Pulang anggeus miang ti Ci Torék. Laju papay basisir ….. beusi anu mudu ditulung. Ti lebahan Dadap nu maralang bongan sia, unggah sia ka Gunung mandalawangi satonggoheun TALAGA WANA.
Amun di dinya kasampak aya anu jiga kunyuk sasimbut lukut, teukteuk areuy UPASUNDA tali ayunan KI MULANGPURWA. Sina inyana eungeuh anggeus parek ka wayah nyieun lawang sakéténg :
* Nyieun lawang sakéténg di beulah kalér
Nyieun Gapura di beulah wétan
Nyieun Panto ngemplong ka kulon
Nyieun panggung nyanghareup ngidul !
Ti dinya sia nindak ka LEUWI KI PATAUNAN. Siar tangkal HANTAP anu sapasang, handapeun JABON nu doyong hilireun PEUNDEUY anu gedéna moal katangkeup jeung pucukna dipaké gélédég ngasah huntuna ….di handapna aya sodong, ayana di jero cai !
Cokot ku sia Makuta raja Pajajaran. Tapi anu gedé ! Anu leutik mah,, ingkeun baé. Sabab éta pieun panggihkeuneun jelema anu baris ngaluluguan dina PERANG SUNDA PANGLOKATAN ! Inyana anu mudu maké éta makuta, sabab inyana waruga uga !
Makuta anu gedé, bawa ku sia ka TALAGA WANA, sumputkeun di dasarna. Nyumputkeunnana mah, kumaha KI MULANGPURWA baé! Sina dijaga ku inyana !
Ti dinya, laju papay jalan sia ngalalakon nepi ka tepung keuna wayah sia mudu manjakkan ronggéng anu tujuh ….. sabari nanggoan datangna wayah urang nindak deui babarengan ….. mapag perang sanékala !
Seug geura nindak !!!
Amun engké sia papanggih jeung anu mantun bari susulumputan, jeung bucil jiga kalong, ulah sia eudeuk geruh !
(38)
Ceuk Rakéan anu mulang rupa jadi manusa deui, anu ngomong basa manusa deui : “Aki deuk ka mana ?”
Ceuk Si Léngsér : “Ngaing deuk ngalalakon deui. Eudeuk ngalanglangan anu marulang, nu marulang ka urut dayeuh anu baheula. Eudeuk ngalongokan anu marojok, nu marojokna di tegal rungkun baduyut. Bari deuk nyaksian nu mariang ka beulah wétan, tapi anggeus indit, marulang deui …. nyeta-nyeta ménak wétan, ngabadégakeun dulur eujeung batur !
Ulah sia néangan ngaing ! Sabab ngaing mah :
* `Eudeuk nganjang ka isukna
Eudeuk nempo ka pageto
bari nyumput di anu caang !
Ti seret wayah ieu, ulah sia nyebut AKI LéNGSéR, amun sia nyaritakeun ngaing. Sebut baé SI LéNGSéR ! Sabab hanteu meunang aya anu nyaho, saha sia, saha ngaing, naeun ngaing, naeun sia !
Urang nindak heula papaharé, séwang-séwangan dina galurna ! Engké ogé, urang paamprok deui !”
Ceuk Rakéan : “Hadé ! Tapi ulah kasampak Aki keur héés deui!”
Ceuk Si Léngsér : “Da molotot ogé piséwoteun wungkul ! Neuleu kunyuk jaradi jelema, neuleu ajag-ajag jaradi jelema, neuleu jelema laleungit lampah manusa ! Mending géh ………. hahah ……. !”
Si Léngsér laju nindak, nindakna bari nguriling, nguriling sabari nyengir…..
Rakéan laju nindak. Nindak heula ka leuweung Ci Torék, Ci Torék géh anu baheula, laju miang deui, ngaliwatan Gunung Sunda Pulang. Ti dinya mapay basisir …. ngajugjug ka Ci Mandiri, Ci Mandiri anu baheula…..
Ari Si Léngsér, ka mana laju inyana ?
Anggeus Rakéan nindak, inyana mah nguriling heula ….. géléhé baé nyangkéré deui hareupeun arca …. laju kérék mani nyegrék, tumpang suku édég-édégan !
Abéh ulah héés kahéésan. Ari héés nu enyaan mah ….. ah kumaha karep ngaing baéééééé….. barina ogé eudeuk nanahaeuuuuuunan, gagarayangan di poék peuting!!!?? Da lain caaaaaaareuuuuuh mending géh molooooor ….. !
========================
HANCA.... (psnon kaburu lup lep))
No comments:
Post a Comment